БЛЭКIА ЛЪЭХЪАН
Bu zaman kalıbıyla geçmiş zamanlarda olmuş olaylar ve tüm zamanlara yayılmış, diğer bir deyişle geçerliliğini tüm zamanlarda koruyan durumları, ve yakın geçmişte olan eylemleri anlatmak için kullanılır. Cümlenin yüklemi isim soylu olduğu zaman (güzel, çirkin, ahmet vs) cümlenin anlamı Türkçedeki geniş zamanlı ifadeler gibi olur. Örneklemek gerekirse
СЭ СЫКIУАЩ gittim (Geçmiş Zaman)
АР ДАХЭЩ. O Guzel (Genis Zaman(
МЫР ПЭРЫТЩ . Bu Perit (Genis Zaman)
DİNLEMEK İÇİN MAVİ RENKLİ SÖZCÜKLERİ TIKLAYIN
Bu zaman kalıbıyla geçmiş zamanlarda olmuş olaylar ve tüm zamanlara yayılmış, diğer bir deyişle geçerliliğini tüm zamanlarda koruyan durumları, ve yakın geçmişte olan eylemleri anlatmak için kullanılır. Cümlenin yüklemi isim soylu olduğu zaman (güzel, çirkin, ahmet vs) cümlenin anlamı Türkçedeki geniş zamanlı ifadeler gibi olur. Örneklemek gerekirse
СЭ СЫКIУАЩ gittim (Geçmiş Zaman)
АР ДАХЭЩ. O Guzel (Genis Zaman(
МЫР ПЭРЫТЩ . Bu Perit (Genis Zaman)
DİNLEMEK İÇİN MAVİ RENKLİ SÖZCÜKLERİ TIKLAYIN
Düz Cümle kalıbı: ( şahıs öneki)fiil (zaman eki)
КIУЭН fiilinin şahıslara göre çekiminde eklerin durumunu görelim
СЭ СЫКIУАЩ (gittim) ДЭ ДЫКIУАЩ (gittik)
УЭ УКIУАЩ (gittin) ФЭ ФЫКIУАЩ (gittiniz)
АР КIУАЩ (gitti) АХЭР КIУА(ХЭ)Щ (gittiler)
КIУЭН fiilinin şahıslara göre çekiminde eklerin durumunu görelim
СЭ СЫКIУАЩ (gittim) ДЭ ДЫКIУАЩ (gittik)
УЭ УКIУАЩ (gittin) ФЭ ФЫКIУАЩ (gittiniz)
АР КIУАЩ (gitti) АХЭР КIУА(ХЭ)Щ (gittiler)
C, У,Ф,Д önekleri şahıs zamirlerini işaret etmektedir. Bunlardan sonra gelen bI kaynaştırma harfidir ses uyumuna göre başka sesli harflere dönüşebildiği gibi bazen bulunmayabilirde.
Sondaki zaman eki - Щ den önceki sesli harf Aya dönüşür. Ses uyumu nedeniyle harf değişimi sadece fiiller için geçerlidir. Diğer kelime gurupları ek aldıklarında telafuzda bir ses değişikliği oluşsada yazımda değişiklik yapılmaz.
Sondaki zaman eki - Щ den önceki sesli harf Aya dönüşür. Ses uyumu nedeniyle harf değişimi sadece fiiller için geçerlidir. Diğer kelime gurupları ek aldıklarında telafuzda bir ses değişikliği oluşsada yazımda değişiklik yapılmaz.
Soru Şekli: 1.) Sondaki Щ takısı kaldırıldığında cümlede ayrıca bir soru sözcüğü yoksa evet veya hayır şeklinde cevap verilebilen soru cümlesine dönüşür.
СЫКIУА? (gittim mi?) ДЫКIУА? (gittik mi?)
УКIУА? (gittin mi?) ФЫКIУА? (gittiniz mi?)
КIУА? (gitti mi?) КIУА(ХЭ)? (gittilermi?)
2.) Yukarda belirtilen şekil dışındaki bütün sorularda Щ nın yerine P gelir.
СЫКIУА? (gittim mi?) ДЫКIУА? (gittik mi?)
УКIУА? (gittin mi?) ФЫКIУА? (gittiniz mi?)
КIУА? (gitti mi?) КIУА(ХЭ)? (gittilermi?)
2.) Yukarda belirtilen şekil dışındaki bütün sorularda Щ nın yerine P gelir.
ДЫГЪУАСЭ
ДЫГЪУАСЭ, АДЫГЭ ХАСЭМ СЫКIУАШ. НЭХЪЫЖЬХЭМ ЯУЭРШЭРЫМ СЕДЭIУАЩ. ПСЫХЬЭЛЫВЭ СШХАЩ. СИ НЫБЖЬЭГЪУХЭМ САДЭУЭРШЭРАЩ. КУЭДЫУ СТЕУАЩ.
Yukardaki cümleleri diğer şahıs zamirleriyle yeniden yazın ve fiilin eklerinin değişimine dikkat edin.
ДЫГЪУАСЭ, АДЫГЭ ХАСЭМ СЫКIУАШ. НЭХЪЫЖЬХЭМ ЯУЭРШЭРЫМ СЕДЭIУАЩ. ПСЫХЬЭЛЫВЭ СШХАЩ. СИ НЫБЖЬЭГЪУХЭМ САДЭУЭРШЭРАЩ. КУЭДЫУ СТЕУАЩ.
Yukardaki cümleleri diğer şahıs zamirleriyle yeniden yazın ve fiilin eklerinin değişimine dikkat edin.
КЪЭКIУЭН КIУЭН ЕДЖЭН ТХЭН ЕДЭIУН
СЭ CЫКЪЭКIУАЩ СЫКIУАЩ СЕДЖАЩ СЫТХАЩ СЕДЭIУАЩ
УЭ УКЪЭКIУАЩ УКIУАЩ УЕДЖАЩ УТХАЩ УЕДЭIУАЩ
АР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
ДЭ ДЫКЪЭКIУАЩ ДЫКIУАЩ ДЕДЖАЩ ДЫТХАЩ ДЕДЭIУАЩ
ФЭ ФЫКЪЭКIУАЩ ФЫКIУАЩ ФЕДЖАЩ ФЫТХАЩ ФЕДЭIУАЩ
АХЭР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
СЭ CЫКЪЭКIУАЩ СЫКIУАЩ СЕДЖАЩ СЫТХАЩ СЕДЭIУАЩ
УЭ УКЪЭКIУАЩ УКIУАЩ УЕДЖАЩ УТХАЩ УЕДЭIУАЩ
АР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
ДЭ ДЫКЪЭКIУАЩ ДЫКIУАЩ ДЕДЖАЩ ДЫТХАЩ ДЕДЭIУАЩ
ФЭ ФЫКЪЭКIУАЩ ФЫКIУАЩ ФЕДЖАЩ ФЫТХАЩ ФЕДЭIУАЩ
АХЭР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
ЖЫIЭН ЩIЭДЗЭН ЗЭГЪЭЩIЭН
СЭ ЖЫСIАЩ ЩIЭЗДЗАЩ ЗЭЗГЪЭЩIАЩ УЭ ЖЫПIIАЩ ЩIЭБДЗАЩ ЗЭБГЪЭЩIАЩ АБЫ ЖИIАЩ ЩIИДЗАЩ ЗРИГЪЭЩIАЩ ДЭ ЖЫТIIАЩ ЩIЭДДЗАЩ ЗЭДГЪЭЩIАЩ ФЭ ЖЫФIАЩ ЩIЭВДЗАЩ ЗЭВГЪЭЩIАЩ АБЫХЭМ ЖАIАЩ ЩIАДЗАЩ ЗРАГЪЭЩIАЩ |
Not1:Ses Uyumu nedeniyle
C : З У: ПI, Б ; Д: T, TI Ф: ФI, В seslerine dönüşür Not2: Genelde şahıs eki yüklemin ilk sesidir, bu duruma uymayan fiillerin bir kaçını burada görüyorsunuz. |
Not3: Nesnesi yazılmadığında anlam bütünlüğü olamayan fiiller cümlenin yüklemi konumunda olduklarında 3. şahıslar АБЫ veya АБЫХЭМ şeklinde kullanılır. Yüklemde şahıs takısı olarak yukarıdaki örneklerde görüleceği gibi "И" veya "А" veya "РИ - РА" takısını alır.